1.Այժմ իտալական ֆաշիզմը մահապատժի կամ, որ ավելի վատն է, ինքնասպանության սարսափի ներքո պետք է ստեղծի «հիմքը ուսմունքային կանոնակարգերի»: Վերջիններս չեն լինելու և չպետք է լինեն մեզ հավերժորեն կապող Նեսսոսյան* շապիկներ – քանի որ վաղվա օրը խորհրդավոր է և արտառոց – բայց նրանք պետք է սահմանեն առօրյա քաղաքական և անձնական գործունեության կաղմնորոշող կանոնակարգ: Ես, որ թելադրել եմ այս դրույթները, ինքս առաջինն եմ ընդունում, որ մեր պարկեշտ ծրագրային քարե տախտակները` ֆաշիզմի տեսական և գործնական ուղենիշները, պետք է վերանայվեն, շտկվեն, ընդարձակվեն և վավերացվեն, քանի որ ժամանակի ընթացքում նրանք վնասների ենթարկվեցին: Ես հավատում եմ, որ հիմնական կորիզը կայանում է պոստուլատների մեջ, որոնք երկու տարի առաջ ազդանշան ծառայեցին իտալական ֆաշիզմի ջոկատների հավաքման համար. բայց այս առաջնեկ կորիզի արդյունքում ժամանակն է ձեռնամուխ լինել հենց ծրագրի հաջորդ, առավել լայն մշակմանը: Ֆաշիզմի համար այդ կենսական աշխատանքում առանձնահատուկ եռանդով պարտավոր են օգնել Իտալիայի բոլոր ֆաշիստները, հատկապես այն շրջաններից, որտեղ, ըստ դաշնագրի կամ առանց դրա, հաստատվեց երկու մարտնչող հոսանքների խաղաղ գոյակցությունը: Այս բառը կոպիտ է, բայց ես կուզենայի, որ Ազգային ժողովից մեզ բաժանող երկու ամիսների ընթացքում ստեղծված լինի Իտալական ֆաշիզմի փիլիսոփայությունը: Միլանը * Նեսսոս – հունական դիցաբանության մեջ կենտավրոս, որը Հերակլեսին և նրա կնոջը` Դեյանիրային անց էր կացնում գետով: Դեյանիրային անցկացնելիս Նեսսոսը փորձում է տիրանալ նրան, բայց սպանվում է Հերակլեսի արձակած նետից, որը ջրդեղած էր Լեռնեյան հիդրայի թույնով: Ցանկանալով վրեժ լուծել, Նեսսոսը մեռնելիս Դեյանիրային ասում է, որ նա հավաքի իր արյունը, որը հարկ եղած դեպքում կօգնի նրան վերադարձնելու ամուսնու սերը: Հետագայում Դեյանիրան, իր ամուսնու սերը պահպանելու համար, հյուսում և իր ամուսնուն ուղարկում է Նեսսոսի թունավոր արյամբ ներծծված հագուստ: Այդ էլ դառնում է հերոսի մահվան պատճառը: (ծանոթ. թարգմանչի` Ս.Հ.) այս նպատակին կաջակցի իր քարոզչության և մշակույթի առաջին դպրոցով: Գործը վերաբերվում է ոչ միայն ծրագրային դրույթների պատրաստմանը, որի վրա կարող է հենվել ֆաշիստական շարժման անխուսափելի եզրափակումը ներկայացնող կուսակցական կազմակերպությունը, այլ նաև՝ խոսքը մի հիմար հեքիաթի հերքման մասին է, ըստ որի, իբր թե ֆաշիզմի մեջ ընդգրկված են միայն բռնավորներ, այլ ոչ թե անհանգիստ և մտահայող հոգու տեր մարդիկ, ինչպիսին որ է իրականում: Ֆաշիստական գործունեության այս նոր ուղղությունը չի վնասի (ես դրանում վստահ եմ) հիանալի հոգուն և ռազմական խառնվածքին, որը բնորոշ է ֆաշիզմի բացառիկությանը: Մտածողությունը մատակարարել ուսմունքով (դոկտրինայով) և ամուր համոզումով չի նշանակում զինաթափում, այլ` ամրապնդում և գործողության առավելագույն գիտակցում: Զինվորները, ովքեր գիտակցում են պատերազմի պատճառները, միշտ էլ հանդիսանում են լավագույն մարտիկները: Ֆաշիզմը կարող է և պետք է վերցնի Մաձձինիի երկանդամ նշանաբանը` միտք և գործողություն (նամակ Մ. Բիանկիին, 27. օգոստոսի 1921թ., Միլանում քարոզչության և ֆաշիստական մշակույթի դպրոցի բացման կապակցությամբ, «ՈՒղերձներ և կոչեր» գիքից, Իտալիա, 1929թ. էջ 39): Անհրաժեշտ է ֆաշիստների միջև հաղորդակցություն ստեղծել, անել այնպես, որ նրանց գործունեությունը ուսմունքային (դոկտրինային) լինի` հոգևոր և մտավոր գործունեություն… Այժմ, եթե մեր հակառակորդները ներկա լինեին մեր ժողովին, նրանք կհամոզվեին, որ ֆաշիզմը ոչ միայն գործողություն է, այլև՝ մտածողություն (Ֆաշիստական կուսակցության՝ Ազգային ժողովում արտասանված ճառից, 1924թ. օգոստոսի 8, «Հոդվածներ և ելույթներ» գրքից, Գոեպլի հրատարակչություն, IV հատոր, այսուհետև բոլոր մեջբերումները լինելու են «Հոդվածներ և ելույթներ» գրքի ամբողջական աշխատությունից): 2. Ես այժմ պնդում եմ, որ ֆաշիզմն իր տեսլականով (իդեայով), ուսմունքով (դոկտրինայով), իրականացմամբ համապարփակ է. Իտալական ֆաշիզմը յուրահատուկ է իր կառուցիկությամբ, հոգեպես համապարփակ` այլ կերպ լինել չի կարող: Հոգին համապարփակ է ըստ իր բնույթի: Ըստ այդմ` հնարավոր է կանխատեսել ֆաշիստական Եվրոպան` իր կառուցիկությամբ հետևելով ֆաշիզմի ուսմունքին ու գործունեությանը: Այլ խոսքով, Եվրոպան, որը լուծում է ժամանակակից պետության խնդիրը ֆաշիստական հոգով. XX դարի պետության, որը շատ է տարբերվում այն պետություններից, որոնք գոյություն ունեին մինչ 1789 թվականը և ձևավորվել են դրանից հետո: Այժմ ֆաշիզմը պատասխանում է համապարփակ խառնվածքի պահանջներին: Հիրավի, նա հարաբերությունների եռակի խնդիր է լուծում` պետության և անհատի միջև, պետության և խմբերի միջև, խմբերի և կազմակերպված խմբերի միջև (ուղերձ Ֆեդերալ դիրեկտորիայի 9-ամյակի կապակցությամբ, 1930թ. 27 հոկտեմբերի, «Հ. և Ե», հատոր VII, էջ 230): 3.Այս քաղաքական գործընթացն ուղեկցվում է փիլիսոփայական գործընթացով. Եթե հավաստի է, որ դարերի ընթացքում զոհասեղանի վրա վեր բարձրացավ մատերիան, ապա այժմ հոգին է զբաղեցնում նրա տեղը: Հաջորդաբար մերժվում են դեմոկրատական հոգու բոլոր առանձնահատուկ դրսևորումները` անմտությունը, հանկարծաստեղծումը (իմպրովիզացիան), անձնական պատասխանատվության զգացողության բացակայությունը, թվերի և խորհրդավոր աստծու առջև խոնարհվելը, որը կոչվում է «Ժողովուրդ»: Հոգու բոլոր ստեղծագործությունները, սկսած կրոնականից, առաջ են քաշվում առաջին պլան այնպես, որ ոչ-ոք չի համարձակվում երկար մնալ հակակղերականության դիրքերում, որը արևմուտքում բազում տարիներ հանդիսանում է դեմոկրատների սիրելի զբաղմունքը: Երբ ասում են, որ Աստված վերադառնում է, ապա դրա ներքո ենթադրվում է այն հավաստումը, որ վերադառնում են հոգևոր արժեքները (ՈՒ՞մ կողմն է աշխարհը, «Հ. և Ե.», հ. II, էջ 264): Մի գոտի կա, որը նախասահմանված է ոչ այնքան որոնման, որքան կյանքի բարձրագույն նպատակի մտահղացման համար: Այդու գիտությունը ծագում է փորձից, սակայն անխուսափելիորեն հանգում փիլիսոփայությանը, և, ըստ իս, միայն փիլիսոփայությունը կարող է լուսավորել գիտությունը և փոխադրել նրան համապարփակ տեսլականի (իդեայի) հարթություն (ելույթ Բոլոնիայի կոնգրեսում, «Հ. և Ե.», հ. V, էջ 464): Ֆաշիստական շարժումը, որպեսզի հասկանալի լինի, պետք է դիտարկվի հոգևոր երևակման ամբողջականությամբ ու խորությամբ: Նրա արտաքին դրսևորումները առավել զորեղ և առավել վճռորոշ էին, բայց սրանից չի հետևում, որ պետք է հանգրվանել միայն դրանց վրա: Իտալական ֆաշիզմը, իրոք, ոչ միայն քաղաքական խռովություն էր` ընդդեմ թույլ և անընդունակ կառավարիչների, ովքեր թույլ էին տվել պետական հեղինակության անկումը և սպառնում էին կասեցնել Իտալիան իր բարձրագույն զարգացման ուղուց. դա հոգևոր խռովություն էր` ընդդեմ հին գաղափարախոսությունների, որոնք մասնատում են կրոնի, հայրենիքի և ընտանիքի սուրբ սկզբունքները: Եվ, որպես հոգևոր խռովություն, ֆաշիզմը ազգի անմիջական հայտնությունն է (ուղերձ անգլիական ժողովրդին, 1924թ., 5 հունվարի): 4.Պայքարը դա հանուր իրերի աղբյուրն է, այդու` ողջ կյանքը լեցուն է հակադրություններով – սեր և ատելություն, սև ու սպիտակ, գիշեր և ցերեկ, չար ու բարի. և քանի դեռ այս հակադրությունները չեն հավասարակշռվելու, պայքարը` որպես բարձրագույն ճակատագրայնություն, մշտապես լինելու է մարդկային բնության հիմքը: Ի վերջո լավ է, որ դա այդպես է: Այսօր գոյություն ունեն ռազմական, տնտեսական, գաղափարական պայքարներ, բայց այն օրը, երբ այլևս չեն մարտնչելու, լինելու է մելամաղձության, վախճանի և կործանման օրը: Այնուամենայնիվ, այդ օրը չի գալու: Հենց դրա համար է պատմությունը միշտ հանդես է գալիս փոփոխվող համայնապատկերով: Եթե այժմ վերադառնանք խաղաղությանը, հանգստությանն ու լռությանը, ապա սկիզբ կառներ պայքարն ընդդեմ այսօրվա իսկական հարաշարժ ժամանակաշրջանի գաղափարամիտումներին: Հարկավոր է նախապատրաստվել նոր անակնկալների, նոր պայքարի: Խաղաղություն չի լինելու, քանի դեռ ազգերը չձերբազատվեն քրիստոնեական համընդհանուր եղբայրության երազանքներից և իրար չմեկնեն ձեռքերը ծովերի ու լեռների վրայով: Ես ինքս այդքան էլ չեմ հավատում այդ իդեալներին, բայց և չեմ բացառում դրանք, քանի որ ես ոչինչ չեմ բացառում (ելույթ Տրիենտում` Ռոսսետիի Պոլիտեայում, «Հ. և Ե.» հ. II, էջ 99): 5.Ես ազգերի պատվի ներքո ըմբռնում եմ նրանց վաստակը մարդկային մշակույթի մեջ (Ե. Լյուդվիգ, Զրույցներ Մուսսոլինիի հետ, Միլան, 1922թ., էջ 199): 6.Ես ընդհակառակը այդ կազմակերպությունը Իտալական մարտական զորագնդեր (fascio) կկոչեի: Այս դաժան և երկաթյա խոսքերում ամփոփված է ֆաշիզմի ողջ ծրագիրը, ինչպիսին այն ես ինքս պատկերացնում էի, ինչպիսին ես այն կուզենայի, ինչպիսին ես այն ստեղծեցի: Ահա, ընկերներ, ձեզ դարձյալ մի ծրագիր` պայքարել: Մեզ` ֆաշիստներիս համար կյանքը շարունակվող և չընդհատվող պայքար է, որը մեր կողմից, մեծագույն առնականության և անհրաժեշտ քաջության հետ միասին, հաճությամբ է ընդունվում (ելույթ Հռոմում զորաջոկատների հիմնադրման 7-ամյակի կապակցությամբ, 23 մարտի 1926թ., «Հ. և Ե.», հ. V, էջ 297): Ահա’, ֆաշիստական փիլիսոփայության էության համար մի նորություն: Երբ Ֆինլանդիայի մի փիլիսոփա ոչ վաղ անցյալում խնդրեց ինձ մեկ նախադասությամբ արտահայտել իր համար ֆաշիզմի իմաստը, ես նրան գրեցի գերմաներենով. «Մենք դեմ ենք հարմարավետ կյանքին» (Ե. Լյուդվիգ, Զրույցներ Մուսսոլինիի հետ, ԾՌսՈվ, 1932թ. էջ 190): 7.Եթե ֆաշիզմը հավատ չլիներ, ապա ինչպե՞ս նա կստեղծեր անհողդողդություն ու առնականություն՝ իր շարքային անդամների մեջ: Միայն հավատը, կրոնական բարձրության հասած հավատը միայն կարող է հուշել խոսքերը, որոնք արտասանվել են Ֆրիդրիխ Ֆլորիոի այժմ արդեն անարյուն շուրթերից («Արյունակցական կապ», «Հ. և Ե», հ. II, էջ 233): 8.Ավանդությունն, իհարկե, ժողովրդի ամենամեծ հոգևոր ուժերից մեկն է, որքանով որ այն հանդիսանում է ժողովրդի հոգու հետևողական և հարատև ստեղծագործությունը («Համառոտ նախերգանք», «Հ. և Ե», հ. II, էջ 235): 9.Մեր խառնվածքը հարկադրում է մեզ մեծ նշանակություն տալ խնդրի որոշակի կողմին, այլ ոչ թե նրա գաղափարական կամ միստիկական հնարամտությանը: Այդու մենք դյուրությամբ գտնում ենք հավասարակշռությունը («Դրամատիկական երևակում», «Հ. և Ե», հ.I, էջ 272): Մեր պայքարը առավել անշնորհակալ և առավել գեղե- ցիկ է, որովհետև ստիպում է մեզ հաշվի նստել միայն մեր սեփական ուժերի հետ: Մենք պատռեցինք մեր հայտնության ողջ ճշմարտությունները, մենք թքեցինք բոլոր դոգմաների վրա, մենք մերժեցինք բոլոր դրախտային երազանքները, խարանեցինք բոլոր խաբեբաներին` սպիտակ, կարմիր, սև, ովքեր մարդկային ցեղի համար վաճառքի են հանում «երջանկության» հրաշագործ դեղատոմսերը: Մենք չենք հավատում ծրագրերին, ուրվագծերին, սրբերին ու առաքյալներին. մենք չենք հավատում հատկապես երջանկությանը, փրկությանը, ավետյաց երկրին: Մենք չենք հավատում միակ լուծմանը` լինի այն տնտեսական, քաղաքական կամ բարոյական, մենք չենք հավատում կենաց հարցերի ուղղագիծ լուծմանը, քանի որ ըստ մեր բոլոր սրբությունների հանրահայտ երգիչների՝ կյանքն ուղղագիծ չէ, նրան երբեք չի կարելի համակցել առաջնային պահանջների սահմանափակ հատվածի հետ («Անհրաժեշտ է լողալ», «Հ. և Ե», հ II, էջ 53): 10.Մենք հավերժ քարացած դեմքով մումիա չենք` շրջված մի կողմի, և չենք ցանկանում լինել այդպիսին. մենք չենք ցանկանում կողպվել ձախ կեղծ բարեպաշտության սահմանափակ ցանկապատերում, որտեղ մեխանիկորեն ծամծմում են կրոնն ընդունող աղոթքներին համապատասխան բանաձևեր. մենք մարդ ենք և կենդանի մարդիկ` մեր, թեկուզ համեստ, բաժինը պատմության արարման մեջ ներմուծելու ծարավով առլեցուն («Համարձակություն», «Հ. և Ե», հ. I, էջ 8): Մենք փառաբանում ենք բարոյական և ավանդական նախադրյալները, որոնք սոցիալիզմի կողմից մերժված են և արժեզրկված. բայց գլխավորը` ֆաշիստական հոգին փախչում է բոլոր խորհրդավոր գալիքի քմահաճ իպոտեկայից* («Երկու տարի անց», «Հ. և Ե», հ. II, էջ 153): Ինչ վերաբերվում է խոսքերին և հասկացություններին` կապված աջի և ձախի, պաշտպանության և վերականգնման, ավանդույթի և զարգացման հետ, ապա մենք չենք շղթայվում անցյալին հուսահատությամբ, որպես փրկության տապանի, սակայն և հապճեպ չենք նետվում գայթակղիչ գալիքի մշուշների մեջ («Համառոտ նախերգանք», «Հ. և Ե», հ. II, էջ 236): Ժխտումը, հավերժ անշարժությունը նզովք է: Ես շարժ- ման կողմնակից եմ: Ես ճամփորդ եմ (Ե. Լյուդվիգ, Զրույցներ Մուսսոլինիի հետ, էջ 204): 11.Ընդդեմ դեմոլիբերալների անհատապաշտության, մենք առաջինն ենք հավատում, որ անհատը գոյություն ունի միայն պետության մեջ և միայն ընդունելով պետության անհրաժեշտությունը, և որ քայլ առ քայլ քաղաքակրթության բարդացման հետ միասին անհատի ազատությունն էլ ավելի է սահմանափակվում (Ֆաշիզմի մեծ զեկույցը, 14 սեպտեմբերի, 1929թ., «Հ. և Ե», հ. VII, էջ 147): Պետականության զգացողությունը տիրում է Իտալական ժողովրդի գիտակցության մեջ, որը զգում է, թե պետությունը * Իպոտեկա – անշարժ գույքի գրավադրում կամ գրավադրման փոխառություն (ծանոթ. թարգմ.՝ Ս. Հ.): իրենց միասնության և անկախության միակ երաշխիքն է, որ միայն պետությունն է իրենց տեսակի և պատմության անընդհատությունը գալիքում ներկայացնում (7-րդ տարվա ուղերձը, 25 հոկտեմբերի, 1929թ, «Հ. և Ե» հ. VII, էջ 152): Եթե անցած 80 տարիների ընթացքում մենք իրականցրել ենք այսպիսի նշանակալի զարգացում, ապա դուք մտովի կարող եք պատկերացնել և կանխատեսել, որ մոտակա 50 կամ 80 տարիների Իտալիայի առաջընթացը, այն Իտալիայի, որի կենսական ուժի հզորությունն ու շրջապտույտը մենք զգում ենք, իրոք լինելու է վիթխարի, միայն թե մենք կարողանանք պահպանել բոլոր քաղաքացիների համաձայնությունը, եթե պետությունը հաշտարար (արբիտր) լինի քաղաքական և սոցիալական վեճերում, եթե ամեն ինչ պետության մեջ լինի և ոչինչ պետությունից դուրս, քանի որ այժմ չի կարելի անհատին ներկայացնել պետությունից դուրս, բացի միայն անապատի ավազների մեջ իր համար առանձնություն փնտրող վայրենուց (ելույթ Սենատում 1 հուլիսի, 1928թ., «Հ. և Ե», հ. VII, էջ 173): Ֆաշիզմը վերադարձրեց պետությանը իր ինքնիշխան գործունեությունը, պնդելով, որ հակառակ դասերի ու կատեգորիաների բոլոր տարբերությունների՝ այն ունի բացարձակ բարոյական արժեք, նա վերադարձավ պետական կառավարմանը, որը դարձել էր ընտրական ժողովի գործադիր մարմին, պետության անձի ներկայացուցչի պատիվն ու կայսերական իշխանության ամբողջությունը, նա ազատեց վարչակարգը ամեն տեսակի կուսակացությունների ու շահերի ճնշումից (Պետական խորհրդում, 22 դեկտեմբերի, 1928թ; «Հ. և Ե», հ. VI, էջ 392) 12. Թող չմտածեն ժխտել ֆաշիստական պետության բարոյական բնույթը, քանի որ ես կամաչեի ելույթ ունենալ այս ամբիոնից, եթե չզգայի, որ ներկայացնում եմ պետության բարոյական ու հոգևոր ուժը: Ի՞նչ կներկայացներ իրենից պետությունը, եթե չունենար ոգի, բարոյականություն, որն իր օրենքներին ուժ է տալիս ու ստիպում քաղաքացիներին ենթարկության: Ֆաշիստական պետությունը լիովին պնդում է իր բարոյական բնույթը, այն է՝ պետություն կաթոլիկական, բայց ֆաշիստական, նույնիսկ նախ և առաջ, բացառապես ու գլխավորապես ֆաշիստական կաթոլիկությունը, որը լրացնում է հոգևորը ու մենք դա բացահայտորեն հայտարարում ենք: Թող ոչ ոք չփորձի էլ փիլիսոփայության կամ մետաֆիզիկայի քողի տակ սեղանի վրայի խաղաթղթերը փոխել (ելույթ դեպուտատների պալատում, 13 մայիսի, 1929թ, «Հ. և Ե», հ. VII, էջ 105): …Պետություն, որը գիտակցում է իր առաքելությունը ու ներկայացնում է առաջ ընթացող ժողովուրդ, պետություն, որ անընդհատ վերափոխում է նրան, նույնիսկ նրա արտաքին տեսքը: Այս ժողովրդին պետությունը պետք է ասի մեծ խոսքեր, դրդի նրան մեծ գործերի ու գաղափարների, այլ ոչ թե միայն զբաղվի ընթացիկ վարչական գործերով (նույն տեղում, էջ 107) 13.Ազատության հասկացությունը բացարձակ չէ, քանզի կյանքում բացարձակ ոչինչ չկա: Ազատությունը իրավունք չէ, այլ պարտք, նվեր չէ, այլ՝ գրավում, հավասարեցում չէ, այլ՝ արտոնություն: Ազատություն հասկացությունը ժամանակի մեջ փոխվում է: Կա ազատություն խաղաղության ժամանակ, որը չի կարող լինել ազատություն՝ պատերազմական ժամանակ: Կա ազատություն հարուստ ժամանակներում, որը չի կարող թույլատրվել աղքատ լինելիս (ելույթ մարտախմբերի հիմնադրման 5-րդ տարելիցին, 24 մարտի, 1924թ., «Հ. և Ե», հ. IV, էջ 77) Մեր պետություն |
 |
Սուրբ Տրդատ Մեծ Թագավորի անվան Ասպետական Միաբանություն |    |
 |
|
 |
